सामुदायिक वायोग्याँस

परिभाषा

समुदायिक वायोग्यास प्लान्ट भन्नाले चार वा सो भन्दा बढी घरधुरीलाई ऊर्जा प्रदान गर्ने गरी स्थापना भएका वायोग्यास प्लान्टहरुलाई बुझ्नि सकिन्छ र सो शब्दले स्थानीय समुदायमा आधारित सस्था, समुदायिक उपभोक्ता समूह, आमा समूह, टोल विकास सस्था, स्थानीय समुदायको फोहोर व्यवस्थापनमा कार्य गर्ने गैर सरकारी सस्था, वा कृषक समूहद्वारा स्थापित वायोग्यास प्लान्टलाई पनि बुझ्नि सकिन्छ ।

क्षमता, मुल्य र अनुदान रकम

अनुदानको हकमा नगरपालिका भित्रको ठोस पदार्थवाट वायोग्यास उत्पादनको लागि दिइने अनुदानको दर वायोग्यास उत्पादन क्षमतको आधारमा गरिएको छ ।

अनुदान सम्बन्धी प्रवधानहरु

क. मुदायिक वायोग्यास प्लान्टमा अनुदान प्राप्तिका लागि सैदान्तिक आधार÷परिचालन प्रक्रियाः

सम्भाव्यता अध्ययन वा विस्तृत सम्भाव्यता अध्ययन पुरा गरेका तर मूल्याङ्कन समितिले अन्तिम स्वीकृति प्रदान नगरेका आयोजनाहरु  अनुदान नीति बमोजिम अनुदानको लागि योग्य हुनेछन् । समुदायिक वायोग्यास प्लान्टका लागि अनुदान प्राप्त गर्नका लागि निर्माणकर्ताले देहाय बमोजिमको प्रक्रिया पुरा गर्नु पर्नेछः

• वायोग्यास प्लान्ट निर्माण गर्न इच्छुक संस्थाले केन्द्रले तोकेको ढाँचामा आवेदन फाराम केन्द्रमा निवेदन पेश गर्नु पर्नेछ ।
• छनौट खरिद ऐन तथा नियमावली अनुसार छानिएको र केन्द्रद्वारा मान्यता प्राप्त प्रतिस्पर्धी कम्पनीहरुले केन्द्रद्वारा स्वीकृत तथा मान्यता प्राप्त डिजाईन वा मोडल र साइजमा निर्माण गरेको वायोग्यास प्लान्टले अनुदान प्राप्त गर्न योग्य हुनेछन् ।
• प्लान्ट निर्माण गर्न इच्छुक समुदायले प्लान्ट निर्माणको लागि आवश्यक जग्गाको व्यवस्था गर्नु पर्नेछ । सो अनुसारको जग्गा सरकारी वा  सार्वजनिक स्वामित्व छ भने सम्बन्धित निकायको सहमति भएको पत्र आवेदन सँगै पेश गर्नु पर्नेछ ।
• प्लान्ट निर्माण गर्न इच्छुक समुदायले केन्दमा प्लान्ट निर्माण गर्न समुदाय सम्बन्धित सरकारी निकायमा नयाँ दर्ता वा नवीकरणको दर्ता प्रमाण पत्र, समुदायका सदस्यको प्लान्ट निर्माण गर्ने इच्छा सहितको हस्ताक्षरित बैठको निर्णय सहित निवेदन पेश गर्नु पर्नेछ । आवेदन केन्दको धधध।बभउअ।नयख।लउ मा उपलब्ध अनलाईन वेव पोर्टलद्वारा पनि पठाउन सकिनेछ ।
• १०० घन मिटर माथि भन्दा ठूलो आकारको प्लान्टलाई केन्द्रद्वारा स्वीकृत निर्देशिका अनुरुप अनिवार्य रुपमा विस्तृत सम्भाव्यता अध्ययन गर्नु पर्नेछ । सम्बन्धित समुदायले वा समुदायको तर्फबाट केन्द्रले छनोट गर्दा नेपाल सरकारको खरिद ऐन तथा नियमावली अनुसार गर्नु पर्नेछ । सम्भाव्यता अध्ययन÷ विस्तृत सम्भाव्यता अध्ययन पूर्व समिति, परामर्शदाता र केन्द बीच त्रिपक्षीय सम्झौता गरिनेछ ।
• केन्दमा पेश गरिएका सम्भाव्यता अध्ययन÷ विस्तृत सम्भाव्यता अध्ययन प्रतिवेदन सम्बन्धित प्रविधिक मूल्याङ्कन समितिले मूल्याङ्कन गर्नेछ र सम्भाव्य देखेमा वायोग्यास प्लान्ट निर्माणको लागि अनुमति प्रदान गर्नेछ ।
• सम्बन्धित समितिल वा समितिको तर्फबाट केन्द्रले वायोग्यास प्लान्ट निर्माण कम्पनी चयन गदा खरिद ऐन तथा नियमावली अनुसार गर्नु पर्नेर्छ । समुदाय, निर्माण ÷जडानकर्ता कम्पनी र केन्द्र बीच निर्माण पूर्व त्रिपक्षीय सम्झौता गरिनेछ ।
• छनोट गरिएको निर्माण जडानकर्ता कम्पनीलाई कार्यपूँजि आवश्यक परेमा कुल अनुमानित अनुदान रकमको ४०% रकम अग्रिम बैंक ग्यारेन्टी पेश गरी पेश्कीका लागि आग्रह गर्न सक्नेछन् । सोको लागि कम्पनीले बैंक प्रत्याभूति र अनुदान आवेदन फाराम उपर आवश्यके मूल्याङ्कन गरी कोषलाई सिफारिस गर्नेछ । कोषले मूल्याङ्कन पश्चात कम्पनीलाई ४०% अनुदानको रकम अग्रिम रुपमा भुक्तानी गर्नेछ ।

ख. समुदायिक वायोग्यास प्लान्टको अनुदानका लागि सम्भाव्यता अध्ययन लगायतका आधारहरुः

• ठूला वायोग्यास प्लान्टको सम्भाव्यता अध्ययन र विस्तृत सम्भाव्यता अध्ययनका लागि केन्द्रबाट आर्थिक सहयोग उपलब्ध गराइनेछ ।
• १०० घन मिटर सम्मको प्लान्टको लागि सम्भाव्यता अध्ययन प्रतिवेदन तयार गर्नुपर्नेछ भने सो भन्दा ठूला वायोग्यास प्लान्टको हकमा विस्तृत सम्भाव्यता अध्ययन अनिवार्य हुनेछ ।
• केन्द्रले सम्भाव्यता अध्ययन ÷ विस्तृत सम्भाव्यता अध्ययन कार्यको लागि आवश्यक रकम परामर्शदातालाई प्रतिस्पर्धाको आधारमा उपलब्ध गराउनेछ ।
• सम्भाव्यता अध्ययन ÷ विस्तृत सम्भाव्यता अध्ययन कार्य गर्न परामर्शदाताको छनोट कार्य निर्माणकता संस्था ÷समुदाग आफु स्वंयले वा केन्द्र मार्फत खरिद ऐन तथा नियमावली अनुसार गर्नु पर्नेछ ।
• सम्भाव्यता अध्ययन ÷ विस्तृत सम्भाव्यता अध्ययन गर्न केन्द्रले परामर्शदातालाई उपलब्ध गराउने अधिकतम रकम न्युनतम बोल अंकमा उल्लेख भए अनुसार हुनेछ ।
• केन्द्रले परामर्शदाता कम्पनी÷विज्ञलाई सम्भाव्यता अध्ययन वा विस्तृत सम्भाव्यता अध्ययन कार्य गरे बापतको रकम भुक्तानी गर्दा खरिद ऐन तथा नियमावली वा सम्बन्धित बिकास साझेदार संस्थासँगको सम्झौता अनुसारको निर्देशिका बमोजिम त्रिपक्षीय सम्झौतामा रकम भुक्तानी कार्यसूची तथा भुक्तानी किस्ता निर्धारण गर्नेछ ।
• परामर्शदाताले अन्तिम प्रतिवेदनको साथमा सम्भाव्यता अध्ययन वा विस्तृत सम्भाव्यता अध्ययन रकम भुक्तानीको पत्र पठाई केन्द्रमा सहयोग रकमको दाबी गर्न सक्नेछन् ।
• केन्द्रले रकम भुक्तानीका लागि प्रविधिक मूल्याङ्कन बैठकको निर्णयलाई आधार मानी भुक्तानी गर्नेछ ।

ग. समुदायिक वायोग्यास प्लान्टको अनुगमन तथा मूल्याङ्कनः

• प्लान्ट निर्माण सम्पन्न पश्चात जडानकर्ता कम्पनीले केन्द्रद्वारा तयार गरिएको प्राविधिक मापदण्ड तथा निर्देशिका अनुसार कार्य नगरेमा निम्न बमोजिमको दण्ड तथा जरिवाना व्यहोर्नु पर्नेछ ।
• ठूला वायोग्यास प्लान्टको सम्पूर्ण निर्माण कार्य तथा भरण र ग्यास उत्पादन भए पछि निर्माणकर्ता कम्पनीले वा परियोजना सञ्चालकले केन्द्रलाई प्लान्टको परीक्षण तथा हस्तान्तरणको लागि अनुरोध गर्नेछ । केन्द्रले अनुरोध प्राप्त गरेको पन्ध्र दिन भित्र केन्द्र आफै वा स्वतन्त्र निरीक्षक –फर्म वा व्यक्तिगत) मार्फत प्लान्टको परिक्षण तथा हस्तान्तरण गराउनु पर्नेछ । जुनसुकै क्षकताका ठूला वायोग्यास प्लान्टको अनुदानका लागि योग्य ठहरिन केन्द्रले जारि गरेको निर्देशिकामा उल्लेख गरिए अनुसारको प्रत्याभूत सञ्चालन क्षमता ९न्गबचबलतभभ एभचायचmबलअभ च्भत्रगष्चझभलत ९न्एच्००अनुसार ग्यास वा ग्यासबाट उत्पादित विद्युत शक्ति दुबै स्वीकृत विस्तृत सम्भाव्यता अध्ययनमा उल्लेख भए अनुसार वा केन्द्रद्वारा प्लान्ट निर्माण भन्दा अघि अन्तिम पटक उक्त क्षमतामा कुनै संशोधन स्वीकृत भएको छ भने सो क्षमता अनुसार चलेको हुनु पर्दछ । ग्यास वा विद्युतीय शक्तिको लागि तोकिएको प्रत्याभूत सञ्चालन क्षमताको परीक्षण गर्दा कूल क्षमताको कम्तीमा ८०% क्षमतामा ग्यास उत्पादन भएको अथवा विद्युत शक्ति उत्पादन भएको प्लान्ट मात्र अनुदान प्रक्रियाको लागि योग्य हुनेछ । १००% भन्दा कम तर न्यूनतम प्रत्याभूत क्षमतामा चलेका प्लान्टका लागि उत्पादित ग्यास अथवा विद्युत शक्तिको आधारमा उत्पादन दरलाई ९एचय(चबतभ दबकष्क० उपलब्ध प्रति एकाई अनुदानका दरमा हिसाब गरी दिइनेछ । तर यदि प्लान्टको उत्पादन क्षमता १००% भन्दा माथि भएको खण्डमा पनि १००% भन्दा बढी उत्पादन अनुदानका लागि योग्य हुनेछैन । ८०% भन्दा कम उत्पादन क्षमता हुने प्लान्टलाई प्रत्याभूत उत्पादन क्षमता भेट्नका लागि परीक्षण गराउन दोस्रो मौका प्रदान गरिनेछ । पहिलो परीक्षण पश्चात यदि प्लान्ट ३५ घन मिटर सम्मको छ भने चार महिना भित्र  दोस्रो परीक्षण तथा हस्तान्तरणका केन्दलाई सम्बन्धित निर्माण कम्पनीले अनुरोध गर्नु पर्नेछ र ३५ घन मिटर भन्दा माथिको लागि छ महिना भित्र गर्नु पर्नेछ । परीक्षण तथा हस्तान्तरण अन्य प्रावधान केन्द्रद्वारा स्वीकृत परीक्षण तथा हस्तान्तरण निर्देशिका अनुसार हुनेछ । दोस्रो पटक परीक्षण गराउदा समेत न्युनतम प्रत्याभूत उत्पादन क्षमता नभएको प्लान्टको हकमा प्रत्येक घद्दो उत्पादन दरमा कूल परियोजना लागतको एक प्रतिशतका दरले तरलता क्षतिपूर्ति सम्बन्धित प्लान्ट धनि वा उपभोक्ताले तिर्नु पर्नेछ ।
• प्रिक्षण तथा हस्तान्तरण कार्य सम्पन्न गर्ने परामर्शदाता कम्पनी वा अधिकारीले परिक्षण सम्पन्न गरेको सात दिन भित्र केन्द्रमा कार्य सम्पन्न प्रतिवेदन पेश गर्नुपर्नेछ । उक्त प्रतिवेदनमा आधारित भएर केन्द्रले प्राप्त अनुदान फारम अनुसार कोषलाई ९०% वा सम्झौता बमोजिम धरौटी बाहेको सम्पूर्ण अनुदान रकम भुक्तानीको लागि सिफारिस गर्नेछ (यदि बंैक प्रत्याभूति पेश गरि पहिलो किस्ता बापत अग्रिम ४०% भुक्तानी गरिएको खण्डमा दोस्रो किस्ता बापत ५०% वा सम्झौता बमोजिम धरौटी बाहेकको सम्पूर्ण अनुदान रकम भुक्तानीको लागि सिफारिस गर्नेछ) । कोषले सम्पूर्ण कागजात उपर जाँचबुझ गरी स्थापित प्रक्रिया बमोजिमको अनुदान रकम सम्बन्धित निर्माण÷ संचालनकर्ता कम्पनीलाई भुक्तानी गर्नेछ ।
• सबै किसिमको वायोग्यास प्लान्टको अनुगमन, मूल्याङ्कन तथा जरिवाना केन्द्रद्वारा निर्धारित निर्देशिका अनुसार गरिनेछ । निर्माणकर्ता कम्पनीले प्लान्ट हस्तान्तरण गरेको मितिबाट एक वर्ष भित्र बिक्री पछिको सेवा प्रदान गर्नेछ ।
• ठूला वायोग्यासका हकमा १००% अनुगमन गरिनेछ भने । बिक्री पछिको सेवा प्रतिवेदन वा तेस्रो पक्षिय अनुगमन प्रतिवेदन बिक्री पछिको सेवा प्राप्त गरेको प्रत्याभूति भएमा बांकी अनुदान रकम सम्बन्धित कम्पनीलाई भुक्तानी गर्न केन्द्रले कोषलाई सिफारिस गर्नेछ । कोषले केन्द्रको सिफारिसका आधारमा भुक्तानी गर्न बाँकी धरौटी रकम सम्बन्धित कम्पनीलाई भुक्तानी गर्नेछ ।

घ.समुदायिक वायोग्यास प्लान्ट सम्बन्धि दण्ड तथा जरिवानाः

यस क्षेत्रमा कार्य गर्ने निर्माण/जडानकर्ता कम्पनीहरुलाई केन्द्रद्वारा स्लरीको व्यवस्थापन, जडान पश्चातको सेवा, उपभोक्ताले स्लरी प्रयोग गरेको अवस्था, उपभोक्ताबाट प्राप्त गुनासो तथा मापदण्डबाट विचलन भए नभएको , तेस्रो पक्षिय अनुगमन तथा उपकरणको स्तर र गुणस्तरको आधारमा वार्षिक रुपमा मूल्याङ्कन गरिनेछ ।

सबै भन्दा उत्कृष्ट नतीजा ल्याउने पाँच कम्पनीहरुलाई सो वर्षका उत्कृष्ट कम्पने भनी सम्मानित गरिनेछ र उत्कृष्ट सेवा पुरस्कार प्रमाण पत्र प्रदान गरिनेछ । कम्पनीहरुले आगामी वर्ष प्लान्ट निर्माण गर्ने व्यावसायिक प्रस्ताव पेश गर्दा बैंक प्रत्याभूति पेश गर्नु पर्ने छैन ।

सुचिकृत संस्था

वैकल्पिक ऊर्जा  प्रवद्र्धन केन्द्रले संस्थागत वायोग्यास प्लान्ट जडानको लागि बोल पत्र आह्वान गरी कम्पनीको छनोट गर्नेछ ।  

पहुँचका आधारमा (दुर्गम) जिल्लाको वर्गिकरण